Dialekt małopolski
1.Zasięg występowania
Granice zasięgu dialektu małopolskiego obejmują obszar południowo-wschodniej i środkowej części Polski. Podstawę dialektu stanowiło dawne skupisko plemienia Wiślan w dorzeczu górnej Wisły między Podgórzem Karpackim, Górami Świętokrzyskimi i Puszczą Sandomierską. W średniowieczu i renesansie dialekt małopolski był jednym z głównych (obok wielkopolskiego) dialektów tworzącego się ogólnopolskiego języka literackiego.
Dialekt ten wywarł wpływ na wschodnie (górnośląskie) odmiany dialektu śląskiego oraz na dialekt południowokresowy (ze względu na osadnictwo), a w konsekwencji na nowo tworzące się gwary na tzw. Ziemiach Odzyskanych. Następnie jego rola spadła na rzecz dialektu mazowieckiego.
2.Rodzaje gwar małopolskich
Poza dialektem używanym przez inteligencję, wśród mieszkańców regionu, a zwłaszcza jego południowej części, występują liczne gwary, które różnią się od ogólnonarodowego języka nie tylko wymową, ale i słownictwem.
Najbardziej popularne gwary Małopolski to :
-gwara krakowska,
-gwara podhalańska,
-gwara sądecka,
-gwara zagłębiowska,
-gwara żywiecka,
-gwara kielecka zwana również świętokrzyską.
3.Cechy dialektu małopolskiego:
-mazurzenie- wymowa "s", "c", "z", "dz" zamiast "sz", "cz", "rz", "dż" , np. zona, cas, syć,
-charakterystyczna, nosowa wymowa "ą" i "ę", wymowa końcówki "-enka", jak w "ręka" (np. [paɲεŋka]),
-fonetyka wyrazowa udźwięczniająca, np. "sog malinowy", "PSL" → "peezel". W gwarach dialektu małopolskiego udźwięcznianie zachodzi nawet na granicy mniej zauważalnych morfemów – "jest-em" → "jezdem", a także w kontekstach nietypowych, np. "ślisko" → "ślizgo".
-akcent wyrazowy inicjalny, przesunięcie akcentu w wołaczu na ostatnią sylabę,
-częste używanie partykuły "że" w trybie rozkazującym, np. "weźże", "idźże", "zróbże",
-przejście wygłosowego "ch" w "k",
używanie końcówki "-ta" w 2 os. L.mn., np. pijta,
-charakterystyczny zaśpiew w mowie potocznej,
-zlewanie zbitek "t-sz" i "d-ż" w afrykaty "cz" i "dż" np. "drzwi" → "dżwi" (w starannej, nienaturalnej, wymowie "dżżwi", w hiperpoprawnej "d-żwi"), ale "trzmiel" → "cz-szmjel" i "trzy" → "cz-szy" (w starannej, nienaturalnej, wymowie "t-szmjel", "t-szy").
Przypisy
gwarypolskie.uw.edu.pl
Kształcenie językowe. Uniwersytet Wrocławski. t.1-4, s. 67; "na północ od Łemkowszczyzny, na południowo-zachodnim skraju gwar nadsańskich" [w:] Slavia Orientalis. t.14, 1965. s. 247;